🔹 ۱) تعریف

چک ولو یا شیر یک‌طرفه وسیله‌ای مکانیکی است که اجازه عبور جریان مبرد یا سیال را فقط در یک جهت می‌دهد

و از برگشت جریان در مسیر مخالف جلوگیری می‌کند. این شیر به‌صورت اتوماتیک عمل می‌کند و نیازی به نیروی خارجی (دستی یا برقی) ندارد.

🔹 ۲) ساختمان و عملکرد

• اجزای اصلی: بدنه، نشیمنگاه (Seat)، دیسک/گوی یا صفحه متحرک.

• عملکرد:

  • در جریان رو به جلو → فشار سیال دیسک را از نشیمنگاه جدا کرده و مسیر باز می‌شود.

  • در جریان معکوس → دیسک روی نشیمنگاه می‌نشیند و مسیر را مسدود می‌کند.

انواع مختلف چک ولو:

1. سوئینگ (Swing): دیسک لولایی، مناسب دبی زیاد.

2. بال چک (Ball): استفاده از گوی کروی.

3. لیفت (Lift): دیسک پیستونی عمودی.

4. ویفری (Wafer): دیسک‌های سبک و جمع‌وجور، مناسب صنایع نفت و گاز و HVAC.

🔹 ۳) جایگاه و نقش در سیکل تبرید

در سیستم‌های تبرید، چک ولو در بخش‌های مختلفی به‌کار می‌رود، از جمله:

1. بعد از کمپرسور (Discharge line):

   • جلوگیری از برگشت گاز داغ و پرفشار به کمپرسور در زمان خاموشی.

   • کاهش خطر برگشت مبرد مایع به سیلندر کمپرسور (Liquid slugging) در راه‌اندازی مجدد.

2. در خط مایع (Liquid line):

   • جلوگیری از برگشت مایع مبرد به سمت کندانسور یا رسیور در زمان توقف سیستم.

3. در سیستم‌های پمپ دان (Pump Down):

   • کمک به ایزوله کردن مبرد در سمت کندانسور/رسیور و جلوگیری از مهاجرت مبرد به کمپرسور در حالت خاموش.

4. در سیستم‌های با چند اواپراتور (Multi-evaporator systems):

   • جلوگیری از جریان معکوس مبرد بین مدارهای مختلف.

🔹 ۴) اهمیت استفاده از چک ولو در سیکل تبرید

• محافظت از کمپرسور: جلوگیری از ورود برگشتی گاز داغ یا مایع به کمپرسور و کاهش احتمال آسیب مکانیکی.

• افزایش راندمان سیستم: جریان یک‌طرفه و پایدار مبرد باعث کنترل بهتر فشار و دما می‌شود.

• جلوگیری از ضربه قوچ (Water Hammer): بستن سریع چک ولو از شوک فشار در خط لوله جلوگیری می‌کند.

• ایمنی و پایداری عملکرد: در زمان خاموشی یا قطع برق، مبرد به سمت اجزای حساس برنمی‌گردد.

• کارکرد مطمئن سیستم‌های چندمداره: بدون چک ولو، امکان برگشت جریان و اختلال در بالانس بین اواپراتورها وجود دارد.

🔹 ۵) ملاحظات طراحی و انتخاب

• سایزینگ: باید متناسب با ظرفیت برودتی و دبی جرمی مبرد انتخاب شود تا افت فشار زیادی ایجاد نکند.

• جنس و سازگاری: جنس داخلی و اورینگ‌ها باید با نوع مبرد (R22، R410A، CO₂ و …) و روغن (POE، PAG، معدنی) سازگار باشند.

• موقعیت نصب: معمولاً در خط افقی نصب می‌شود، ولی برخی مدل‌ها قابلیت نصب عمودی دارند.

• نگهداری: در صورت انسداد یا نشتی (Leakage) باید تعویض شود، چون تعمیر آن عملی نیست.

✅ جمع‌بندی

چک ولو یک قطعه ساده ولی حیاتی در سیکل تبرید است که از برگشت جریان مبرد و آسیب به کمپرسور جلوگیری می‌کند.

نبود آن می‌تواند منجر به خرابی کمپرسور، کاهش راندمان و حتی آسیب جدی سیستم شود.

در عکس زیر اجزای داخل شیر یک‌طرفه (Check Valve) را مشاهده میکنید